Türkiye’deki hidroelektrik santralleri nelerdir ?

Türkiye’deki Hidroelektrik Santraller Nelerdir? Güç, İktidar ve Vatandaşlığın Suları

Gücü, suyun akışıyla birlikte düşünürüm: baraj kapaklarının açılışı, akan nehir, dönüp duran türbin… Bunlar sadece mühendislik hesapları değil; devletin kurumlarıyla, ideolojisiyle ve toplumla kurduğu ittifakların somut izdüşümleridir. Türkiye’deki hidroelektrik santraller hangileridir? Bu sorunun cevabını teknik listeyle vermek mümkün; ama ben bu listeyi iktidar ilişkileri, kurumların rolü, ideoloji ve vatandaşlık kavramlarıyla örülmüş bir analizle sunmak istiyorum.

Santral Listesi: Görünen Gerçekler

Türkiye’de 100 MW ve üzeri kapasiteye sahip çok sayıda hidroelektrik santral bulunur. [1] Öne çıkanlardan bazıları:

– Atatürk Barajı ve HES – Fırat Nehri, 2.400 MW kapasite [2]

– Karakaya Barajı ve HES – 1.800 MW [2]

– Keban Barajı ve HES – 1.330 MW [2]

– Ilısu Barajı ve HES – 1.200 MW [3]

– Altınkaya Barajı ve HES – 700 MW [3]

– Deriner Barajı ve HES – 670 MW [3]

– Berke, Boyabat, Menzelet, Oymapınar, Gökçekaya, Hasan Uğurlu, Sarıyar gibi baraj/HES projeleri de bu listede yer alır. [1]

Ayrıca özel sektör şirketi Enerjisa’nın portföyünde Arkun, Çambaşı, Hacınınoğlu, Kandil, Kavşak Bendi, Köprü, Doğançay gibi HES projeleri vardır. [4] Enerjisa, bu santrallerle yaklaşık 1.350 MW kurulu güce ulaşmış durumda. [4]

Bu liste eksiksiz değildir; çünkü pek çok küçük ölçekli HES vardır ve sayıları kaynaklara göre değişir. Enerji Ekonomisi’ne göre Türkiye’de 764 adet HES bulunmakta; bunların 146’sı barajlı, 616’sı akarsu tipi santrallerdir. [5] Vikipedi ise 2023 yılı itibarıyla Türkiye’de 709 adet hidroelektrik santral bulunduğunu belirtir. [6]

İktidar, Kurumlar ve HES’lerin Coğrafi Seçimi

Hangi nehir ve hangi vadiler barajla kapatılır? Bu kararlar basit mühendislik seçimleri değil, devletin mekânı yönlendirme iradesiyle ilgilidir. Merkezi iktidar, enerji politikası aracılığıyla bölgesel kontrolünü pekiştirir. Baraj projeleri devlet kurumları — Özelleştirme İdaresi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, DSİ gibi — arasında dağıtılan yetkilerle yürütülür.

Baraj yapımı, jeopolitik anlam taşır: Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri, hidroelektrik projelerin yoğunlaştığı coğrafyalardır. Bu “enerji bölgeleri” aynı zamanda kalkınma vaatlerinin, altyapı yatırımlarının ve nüfus yer değiştirmelerinin aracı haline gelir. Böylece iktidar, su kaynakları üzerinden bölgeler üzerinde ekonomik ve politik nüfuz kurar.

İdeoloji ve Vatandaşlık: Enerji Projeleri Üzerinden Temsili Kimlikler

Erkek egemen bakış açısıyla enerjiyi stratejik bir “güç unsuru” olarak görme eğilimi vardır: kim suyu kontrol eder → kim enerjiyi yönetir → kim söz sahibi olur. Bu çizgide, büyük baraj projeleri iktidarların “büyüme ve hakimiyet” manifestosu haline gelir.

Oysa kadın bakış açısı daha çok katılım, şeffaflık, toplumsal etki üzerinden gelişir: baraj kimin arazisini su altında bırakıyor? Yerel halkın sesi nasıl duyulacak? Kadınlar genellikle projelerin sosyal maliyetlerine, yerinden etmelere, su haklarına ve ekosistem adaletine dikkat eder.

Bu iki perspektif çatışabilir, ama aynı projede iç içe geçer. Örneğin Ilısu Barajı’nda yapılan sürgünler, su altında kalacak yerleşim yerleri ve kültürel mirasların yok olması üzerine hem stratejik hem de demokratik eleştiriler yükselmiştir.

İktidar tarafı projeyi “kalkınma”, “enerji bağımsızlığı”, “ulusal güç” söylemleriyle meşrulaştırır. Vatandaşlar ise “haklarımız, adaletimiz, yaşam alanımız” diyerek itiraz edebilir. Hangi söylem daha baskın çıkacak? Bu iktidar çatışması, suyla enerjiyle somutlaşmış politik bir mücadeledir.

Vatandaşın Soru Listesi: Denk Gelmiş mısınız?

– Enerji projesi yapılırken yerel halk nasıl bilgilendirildi?

– Devlet kurumları ile müteahhit firmalar arasındaki çıkar ilişkileri ne düzeyde?

– Baraj gölünün sınırları, kültürel alanları yok eder mi?

– Projeye karşı çıkan halk sesleri bastırılmış mıdır?

– İş gücünde kadınların rolü nasıl değerlendirilmiş, istihdam politikaları adil midir?

Sonuç: Sular, Güçsüz Değil Politik Nesnedir

Türkiye’deki hidroelektrik santraller – Atatürk, Keban, Karakaya, Ilısu, Deriner ve çok daha fazlası – sadece enerji üretim araçları değildir. Her biri, devletin mekân üzerindeki hâkimiyetini, kurumların rolünü, ideoloji ile vatandaşlık ilişkisini gösteren sembolik aktörlerdir. Erkek stratejisi ile kadın katılımı arasındaki çatlaklar bu projelerde görünür olur; kimileri “enerji gücünü merkeze çekme” derken, kimileri “yerel halkın özerkliği, su adaleti, çevresel haklar” der.

Soruyorum: suyun akışıyla yön verilen bu projelerde, halkın sesi ne kadar duyuldu? Kim “arazi suya yenilirken” kim kazandı? HES’lerin listesi uzun; ama bu listeyi anlamlı kılan, suyun aktığı yerlerle birlikte güç ilişkilerinin akışıdır.

#HidroelektrikTürkiye #enerjipolitikası #iktidar #vatandaşlık #suadaleti #kurumlar

—

Sources:

[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/ListofhydroelectricpowerstationsinTurkey?utm_source=chatgpt.com “List of hydroelectric power stations in Turkey”

[2]: https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27dehidroelektrikenerjisi?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’de hidroelektrik enerjisi – Vikipedi”

[3]: https://enerjirehberi.com.tr/2024/07/25/turkiyedeki-hidroelektrik-santralleri/?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’deki Hidroelektrik Santralleri – Enerji Rehberi”

[4]: https://www.enerjisauretim.com.tr/enerji-uretimi/hidroelektrik-santrallerimiz/?utm_source=chatgpt.com “Hidroelektrik Santrallerimiz & HES | Enerjisa Üretim”

[5]: https://www.enerjiekonomisi.com/turkiye-de-kac-hes-santrali-var/31266?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’de kaç ‘hidroelektrik – HES’ santrali var?”

[6]: https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27dekihidroelektriksantralleri?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’deki hidroelektrik santralleri – Vikipedi”