Hel Ne Tanrıçası? Kuzeyin Karanlık Tanrıçasının Edebî ve Tarihsel İzleri
Kuzey mitolojisinin sisli dünyasında, Hel adı hem korku hem de merak uyandırır. Hel, İskandinav inanç sisteminde ölümün hükümranı, gölgelerin kraliçesi, soğuk bir krallığın sessiz sahibidir. Ancak bu figür, yalnızca bir “ölüm tanrıçası” olarak değil; aynı zamanda yaşamın sonundaki anlamın sembolü olarak da karşımıza çıkar. Onu anlamak, yalnızca bir mitolojik karakteri çözmek değil, aynı zamanda insanın ölümle ilişkisini okumaktır.
Hel’in Kökeni: Mitolojide Bir Ayrılığın Çocuğu
Hel’in kökeni İskandinav mitolojisinin merkez metinlerinden biri olan Prose Edda ve Poetic Edda’da yer alır. Bu metinlerde Hel, Loki (kurnazlık ve kaos tanrısı) ile dev kadın Angrboda’nın kızıdır. Kardeşleri Fenrir (kurt) ve Jörmungandr (dünya yılanı) ile birlikte, tanrıların korktuğu bir kehanetin çocuklarıdır: her biri, Ragnarök (kıyamet) geldiğinde dünyayı sarsacaktır.
Tanrılar, bu tehlikeli soyun kaderinden kaçınmak isterler. Bu yüzden Odin, Hel’i ölülerin diyarına sürgün eder. Fakat bu sürgün, ona bir krallık kazandırır: soğuk, karanlık, huzurlu ama korkutucu bir yer. Helheim adı verilen bu bölge, savaşta ölmeyenlerin ve unutulan ruhların durağı olur. Burada Hel, hem adaletin hem de unutuluşun simgesidir.
Helheim ve Ölümün Anlamı
Hel’in hüküm sürdüğü yer, klasik anlamda bir cehennem değildir. Aksine, İskandinav ölüm anlayışının nötr bir biçimidir. Bu dünyada ölüm, bir cezadan ziyade bir geçiştir. Hel bu geçişin bekçisidir; ruhları yargılamaz, onları kabul eder. Bu yönüyle Hel, Yunan mitolojisindeki Hades’ten farklıdır. Hades’in alanı erkeksi bir otoriteyle doluyken, Hel’in krallığı sessiz bir dişil güçle örülüdür. Bu fark, kadın figürünün ölüm üzerindeki otoritesi bakımından önemli bir mitolojik dönüşümün işaretidir.
Edebî açıdan bakıldığında, Hel’in krallığı bir “unutuluş mekânı” değil, bir “hatırlama alanı”dır. Kuzey’in efsanelerinde ölmek, yok olmak değil; bir tür dönüşümdür. Hel’in adının hem “gizlemek” hem de “kucaklamak” anlamlarına gelmesi, bu çelişkili doğayı simgeler. Ölüm, onun kollarında hem korku hem huzur bulur.
Hel Figürünün Edebî Yorumları
Hel, yalnızca mitolojik bir figür değil, aynı zamanda edebî bir arketiptir. Onun iki yüzü —biri canlı, diğeri çürümüş— insanın kendi ölümlülüğüyle yüzleşmesinin sembolüdür. Bir yüzü yaşamı hatırlatır, diğeri ölümü. Bu ikilik, Shakespeare’in “To be or not to be” sorusundaki varoluş gerilimini hatırlatır.
Modern edebiyat ve popüler kültür de Hel figüründen beslenmiştir. Neil Gaiman’ın American Gods ve Norse Mythology kitaplarında Hel, yalnızca ölümün değil, aynı zamanda unutulmuş hikâyelerin tanrıçası olarak betimlenir. Marvel evreninde ise Hela adıyla yeniden yorumlanmış, ölümsüzlüğe karşı yaşamın ironik yüzü haline gelmiştir. Bu çağdaş yeniden yazımlar, Hel’in anlamını daraltmaz; aksine genişletir — ölümün yalnızca son değil, anlatının bir parçası olduğunu hatırlatır.
Akademik Tartışmalar: Hel Tanrıça mı, Yoksa Kutsal Bir Kavram mı?
Bugün akademik çevrelerde Hel üzerine yapılan tartışmalar iki ana çizgide ilerler. Birinci görüş, Hel’in bağımsız bir tanrıça olduğunu savunur. Bu yaklaşım, özellikle erken dönem Germen halklarının ölüm kültleri ve dişil ruh figürleriyle bağlantı kurar. Arkeolojik bulgular, kuzey Avrupa’da mezar taşlarında “Hel’in kollarına kavuşmak” gibi ifadelerin yer aldığını göstermektedir — bu da Hel’in kişileştirilmiş bir varlık olarak algılandığını doğrular.
İkinci görüş ise Hel’i, bir kutsal kavram veya soyut bir ölüm alanı olarak yorumlar. Bu yaklaşıma göre, “Helheim” kelimesi hem yer hem de güç anlamı taşır; dolayısıyla Hel, bir varlık değil, ölümün ilahî düzenidir. Bu düşünce, özellikle karşılaştırmalı mitoloji çalışmaları yapan bilim insanları tarafından desteklenir. Onlara göre Hel, tıpkı Mısır’daki “Duat” ya da Mezopotamya’daki “Irkalla” gibi, ölümün evrensel düzenine dair kültürel bir temsildir.
Sonuç: Hel’in Sesi, Sessizliğin İçinde Yankılanır
Hel, yalnızca bir tanrıça değil; insanlığın ölümle kurduğu edebî, psikolojik ve kültürel ilişkinin sembolüdür. O, korkunun değil, kabullenişin tanrıçasıdır. Onun krallığında her ruh sessizleşir, fakat bu sessizlik yok oluş değil, anlamın son biçimidir. Hel bize ölümün karanlığını değil, yaşamın derinliğini öğretir.
Öyleyse “Hel ne tanrıçası?” sorusuna verilebilecek en sade cevap şudur: O, yaşamın sonundaki hikâyeyi sessizce yazan tanrıçadır.