“Yeralmakta” mı, “Yer Almakta” mı? Dilimize Haksızlık Etmeyi Bırakalım
Açık konuşacağım: “yeralmakta” yazımını her gördüğümde, Türkçenin sessizce geri çekildiğini hissediyorum. Birileri aceleyle iki kelimeyi yapıştırıp geçince, sanki hız uğruna anlamdan, kuraldan ve incelikten vazgeçiyoruz. Bu yazı, tartışma çıkarsın diye değil; tartışmayı hak eden bir gerçeği netleştirmek için var: Doğru yazım “yer almakta”dır — ayrı yazılır. Gelin, bu iddiayı cesurca ortaya koyalım, dayanaklarını sökelim ve hatayı neden ısrarla tekrarladığımızı beraber irdeleyelim.
Yazımın Kalbi: Neden “Yer Almakta” Ayrı Yazılır?
Türkçede bir ad + fiil birleşimi, kalıplaşıp yeni bir kelimeye dönüşmediği sürece ayrı yazılır: yer almak, göz atmak, akıl etmek. Burada “yer” nesne, “almak” fiildir; “-makta” ise fiilin sürerlik/şimdiki zaman anlamı taşıyan biçimidir. Ayrıştırırsak: al-mak-ta. Ek, “yer”e değil “almak”a gelir; yani yer ile almakta arasında yapıştırma yoktur. O halde, “yeralmakta” şeklinde bitiştirme hem morfolojiye hem de anlama aykırıdır.
Kuralın Anatomisi: Ses ve Ek Uyumu
Bir ayrıntı daha: “-makta” aslında -mak mastarına gelen lokatif ektir (-da/-de), ancak sert ünsüz uyumu yüzünden -ta/-te olur. Almak fiili sert ünsüz k ile bittiği için almakta deriz, “almakda” değil. Bu bile tek başına, ekin yere değil, almak fiiline bağlandığını gösterir. Bitişik yazım, bu ilişkiyi görünmez kılar ve okurun zihninde yapıyı bozar.
“Ama Dil Değişmez mi?”: Tartışmalı Noktalara Eleştirel Bakış
Evet, dil değişir. Ama değişim, üstünkörü alışkanlıklarla değil, anlamı ve sistemi koruyan evrimle değer taşır. “Yeralmakta” yazıp geçmek; hız, SEO ve kopyala-yapıştır ekonomisinin dilimize dayattığı tembelliktir. Bunu meşrulaştırırsak, yarın “gözatmak”, “yervermek”, “akıletmek” yazılarına da hazır olun. Peki, hız uğruna anlama ihanet etmeye değer mi?
Kalıplaşma İtirazı: “Bazı Birleşikler Bitişik, Neden Bu Değil?”
Doğru: başvurmak, yerleşmek, vazgeçmek gibi kalıplaşmış fiiller bitişik yazılır çünkü anlamsal olarak yeni bir söz varlığı oluştururlar. Yer almak ise “bulunmak, bir listede yer edinmek, kapsanmak” anlamında öbektir; yeni bir kök değil. Bu yüzden “yer almakta” demek, “bulunmakta”yla aynı işlevi görür ve ayrı yazılmayı gerektirir.
Yanlışın Maliyeti: Sadece Yazım Hatası Değil
“Yeralmakta” yalnızca estetik bir kusur değildir; okuma akışını bozar, arama sonuçlarında tutarsızlık yaratır, dil modellerini yanıltır ve metnin güvenilirliğini düşürür. Akademik ya da kurumsal yazıda bu hata, okuyucuya şu mesajı verir: “Titizlikten ödün verdik.” O an, içerik ne kadar değerli olursa olsun, algı zedelenir. Sizce, bir basit yazım tercihi için bu kadar itibar kaybına değer mi?
“Yeralmakta” Neden Bu Kadar Yaygın?
- Görsel alışkanlık: Ekranda bitişik bloklar “daha hızlı” görünür; göz, kesintisiz akışı sever.
- Otomatik düzeltme: Yanlış öğrenilmiş sözlükler, hatayı pekiştirir.
- SEO efsaneleri: “Bitişik yaz, tek anahtar kelime olsun.” Hayır, doğru yazım uzun vadede hem kullanıcı deneyimini hem otoriteyi artırır.
Pratik Rehber: “Yer Almakta” İçin Hızlı Karar Ağacı
- Test 1 — Eşdeğerlik: Cümlede “yer almakta”yı “bulunmakta” ile değiştirebiliyor musunuz? Evetse, yazım ayrı olmalı.
- Test 2 — Soru: “Nerede yer almakta?” diye sorabiliyor musunuz? “Yer” bağımsız bir isim gibi duruyorsa, öbek bozulmamıştır; ayrı yazın.
- Test 3 — Ek konumu: “-makta” ekini yalnızca fiile getirebiliyor musunuz? al-mak-ta evet; o hâlde “yer” ile bitişmez.
Doğru/Yanlış Örnekler (Kısa ve Keskin)
- Doğru: “Bu bölümde, yeni araştırma bulguları yer almakta.”
- Yanlış: “Bu bölümde, yeni araştırma bulguları yeralmakta.”
- Doğru: “Katalogda yazarın kısa biyografisi yer almakta.”
- Yanlış: “Katalogda yazarın kısa biyografisi yeralmakta.”
Bonus: “Yer Alma” ve Diğer Biçimler
Adlaştırma yapıyorsanız “yer alma” (iki kelime) dersiniz: “Projede yer alma kriterleri…”. Şimdiki zaman: “yer alıyor”. Resmî, durağan ton: “yer almakta”. Hepsi öbek; hepsi ayrı.
Provokatif Sorular: Hız mı, Doğruluk mu?
Gerçekten merak ediyorum: Günlük hız takıntımız, dilin iskeletini bozmayı haklı çıkarır mı? “Yeralmakta” gibi yapıştırmalar, beş saniye kazandırıyorsa; bu beş saniyeye karşılık okurun saygısını kaybetmek göze alınır mı? Eğitim materyallerinde görülen her yanlış, binlerce yeni yanlışı tetiklerse, bunun sorumluluğunu kim üstlenecek?
Toplulukla Düzeltme: Hep Birlikte Aynı Sayfaya
Hadi kuralı tek cümlede mühürleyelim: “Yeralmakta” yok; “yer almakta” var. Bu yazıyı okuyan herkes, gördüğü yerde düzeltmeyi, ekip rehberlerine ve içerik şablonlarına bu notu eklemeyi bir refleks hâline getirebilir. Editörler, öğretmenler, içerik üreticileri… Hepimiz bu küçük ama kritik düzeltmenin paydaşı olabiliriz. Siz ne dersiniz — bundan sonra bilinçli bir “ayrı yazım” kampanyasına var mısınız?
Sonuç: Dilde Titizlik, Metinde Güven
“Yeralmakta nasıl yazılır?” sorusunun cevabı yalın: “Yer almakta”. Nokta. Bu netlik, yalnızca bir yazım tercihi değil; okuyucuya saygı, metne güven ve dile bağlılık göstergesidir. Doğrusunu benimseyelim, yanlışını reddedelim; çünkü dil, üzerinde uzlaştığımız anlam disiplini sayesinde güçlü kalır.